Η ΠΕΡΙ ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟΤΡΟΦΙΩΝ ΡΥΘΜΙΣΗ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ-ΠΛΑΙΣΙΟ

Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 13 του νόμου-πλαισίου για τη δομή και λειτουργία των ΑΕΙ, προβλέπεται παροχή ανταποδοτικών υποτροφιών σε προπτυχιακούς φοιτητές από το ίδρυμα στο οποίο φοιτούν, με υποχρέωση των φοιτητών αυτών να εργάζονται με μερική απασχόληση (μέχρι 40 ώρες μηνιαίως) στις υπηρεσίες του Πανεπιστημίου. Οι επιμέρους ρυθμίσεις της παροχής αυτής θα καθορίζονται από τον Εσωτερικό Κανονισμό.

Μπήκαμε σε μια διαδικασία εξετασης των θετικών και αρνητικων αποτελεσμάτων που θα έχει η ρύθμιση αυτή.

Οι θιασωτες της ρυθμισης αυτης διατεινονται οτι θα ειναι χρησιμη τόσο άμεσα, στην αντιμετώπιση των οικονομικών δυσχερειών μερίδας του φοιτητικού κόσμου, όσο και έμμεσα, σε μια προσπάθεια απορρόφησης στους κόλπους του Πανεπιστημίου των εργαζόμενων φοιτητών. Από τη μια λοιπόν, μπροστά σε μια πάγια κατάσταση που θέλει τους φοιτητές , που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα, να εργάζονται με μερική απασχόληση για να συμπληρώσουν τα έξοδα για τις σπουδές τους – και όχι μόνον - , ο νόμος πλαίσιο έρχεται να απαντήσει προσφέροντας τη δυνατότητα σε αυτούς τους νέους να εργάζονται στους χώρους του Πανεπιστημίου σε μορφή μερικής απασχόλησης (μέχρι 40 ώρες το μήνα, δηλ. περίπου 2-3 ώρες τη μέρα εκτός σαββατοκύριακου).

Έχοντας λοιπόν αποκρυσταλλώσει τους σκοπούς της νέας αυτής ρύθμισης, όπως αυτοί διατυπώνονται από τους θιασώτες της, προχωρήσαμε στην διατύπωση αρκετών σε σχέση με τα θετικά αρνητικών στοιχείων της ρύθμισης αυτής του νόμου – πλαισίου.

Κατά πρώτο λόγο, και με έναν εξόφθαλμο τρόπο, η παρ.1 του άρθρου 13 του νόμου αγνοεί παντελώς την έννοια της υποτροφίας, η οποία ανέκαθεν είχε το νόημα της επιβράβευσης, χωρίς άμεση ανταπόδοση από τον υπότροφο, ώστε ο τελευταίος να διευκολύνεται – έχοντας αποδείξει τη διάθεση και ικανότητά του για μάθηση, με την επιτυχία του σε κάποια επί του αντικειμένου των σπουδών του εξέταση – στην απερίσπαστη ενασχόληση με τις σπουδές του.

Αυτή η επιβράβευση είχε τη μορφή είτε άμεσης χρηματοδότησης του υποτρόφου, είτε κάλυψης των διδάκτρων (στο εξωτερικό, όπου και ισχύει ο θεσμός των διδάκτρων στα πανεπιστήμια) ή άλλων δαπανών φοίτησης. Ακόμη και ο ιδιωτικός τομέας της εκπαίδευσης αντιλαμβανόταν τον όρο της υποτροφίας ως μη ανταποδοτικό… Η ρύθμιση αυτή έρχεται λοιπόν να καταργήσει την έννοια της υποτροφίας, θεσμού ο οποίος αποτέλεσε για χρόνια έκφανση του κοινωνικού κράτους και κράτους πρόνοιας στη χώρα μας. Όσο για το αν ο θεσμός αυτός χρήζει διαφορετικού από του ήδη υπάρχοντος νομικού και ουσιαστικού πλαισίου, είναι ιδιαίτερα αμφίβολο (αντίθετα, η αίσθηση είναι μάλλον πως αποτελεί έναν από τους ελάχιστους θεσμούς που χαίρουν ευρείας κοινωνικής αποδοχής, καθότι «δρα» άμεσα και επί του πρακτέου). Έτσι, ο χαρακτηρισμός της υποτροφίας ως «ανταποδοτικής» οδηγεί στην πλήρη απονοηματοδότησή της. Στη θέση λοιπόν της υποτροφίας έρχεται μια μορφή ανασφάλιστης μερικής απασχόλησης των φοιτητών στους χώρους του πανεπιστημίου, σε θέσεις τις οποίες θα μπορούσαν κάλλιστα σε άλλη περίπτωση να στελεχώσουν άτομα με μεγαλύτερες εργασιακές ανάγκες – πολλώ δε μάλλον όταν πρόκειται για εργοδότη δημόσιο φορέα υπό κρατική χρηματοδότηση -, και μάλιστα χωρίς να οριοθετείται πουθενά στο νόμο το ύψος του χρηματικού ποσού που θα τους δίνεται. Αυτό σε απλά λόγια σημαίνει φθηνή ανασφάλιστη εργασία από τους φοιτητές με οικονομικές δυσχέρειες, που όμως προτιμούν να εργάζονται στους χώρους του πανεπιστημίου ώστε να διατηρούν επαφή με τη σχολή τους, παρά να δουλέψουν στον ιδιωτικό τομέα με κατά πολύ υψηλότερες απολαβές, αλλά αποστασιοποιημένοι από το χώρο του πανεπιστημίου.

Βασικό ερώτημα, που αποτελεί και τη βάση για τη διατύπωση της θέσης μας για την ανώτατη εκπαίδευση, είναι το πώς αντιλαμβανόμαστε – ή τουλάχιστον θα έπρεπε να αντιλαμβανόμαστε – το φοιτητή σήμερα. Ποιο «μοντέλο» δηλαδή φοιτητή θα έπρεπε να προωθείται σε επίπεδο κεντρικής πολιτικής και νομοθεσίας: αυτό του φοιτητή-εργαζόμενου που τρεχει σαν τελατινι, ή αυτό του φοιτητή που να διαθέτει τον απαραίτητο χρόνο, ώστε να αφοσιωθεί στην επιστήμη του, την έρευνα και να εχει ενα ενεργο πολιτικο ρολο σαν πολιτης της χωρας αυτης; Η απάντηση είναι μάλλον προφανής. Η απρόσκοπτη ενασχόληση με τις σπουδές δεν είναι μια θεωρητική αξίωση χωρίς περιεχόμενο: είναι μια αναγκαιότητα που εντάσσεται στις ολοένα και αυξανόμενες απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας. Ένας φοιτητής που δε χρειάζεται να εργαστεί για να καλύψει τις ανάγκες του έχει ένα σημαντικότατο πλεονέκτημα σε βάρος εκείνου του φοιτητή που για να καλύψει τις ίδιες ή και λιγότερες ανάγκες «αναγκάζεται» να δουλεύει 4-7 ώρες ημερησίως σε μια θέση που δεν του προσφέρει καμία – ή σχεδόν καμία – επαγγελματική προοπτική στο μέλλον (τουλάχιστον σε ό,τι έχει να κάνει με το αντικείμενο των σπουδών του). Επίσης, για να μην ξεχνούμε και την ιδιότητά μας ως μέλη της κοινωνιας αλλα και ενός φοιτητικού συλλόγου – που θέλουμε να χαρακτηρίζουμε ως ενεργό και συμμετοχικό στις εξελίξεις του πανεπιστημίου, αλλα και στις εξελιξεις εξω απο αυτο– η εργασία κατά την περίοδο φοίτησης δημιουργεί πρακτικά και όχι μόνον προβλήματα σε εκείνον το φοιτητή, που ενώ επιθυμεί, δεν έχει το χρόνο να συμμετάσχει... Παράλληλα, το γεγονός πως ο νέος αυτός περνά τουλάχιστον 4 ώρες από την ημέρα του σε ένα χώρο εργασίας, όπως π.χ. μια καφετέρια, του δημιουργεί – πολύ δικαιολογημένα – μια «σύγχυση ρόλων». Αρχίζει δηλαδή να χάνει την αίσθηση της ιδιότητάς του ως φοιτητής – ενεργός συνδικαλιστής – μελλοντικός επιστήμων και ενήμερος και ενεργος πολίτης, χωρίς όμως ταυτόχρονα να μπορεί να ταυτιστεί και πλήρως με το ρόλο του εργαζόμενου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται (διεκδίκηση εργασιακών δικαιωμάτων μέσα από συνδικάτα, διάθεση χρόνου για βελτίωση των συνθηκών εργασίας και της απόδοσής της κλπ). Τέλος, και από μια πιο πρακτική σκοπιά του ζητήματος, η εν λόγω μηνιαία «υποτροφία» - «χαρτζιλίκι», σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο οικονομικό πρόβλημα του σύγχρονου φοιτητή (σίτιση, στέγαση, μεταφορά, γραφική ύλη και συγγράμματα, περαιτέρω μόρφωση – γλώσσες, η/υ κλπ).

Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη όλες τις παραπάνω θέσεις και διαπιστώσεις, η θέσπιση των ανταποδοτικών υποτροφιών κάθε άλλο παρά ευνοϊκή είναι για εμάς.