Κυριακή 24 Οκτωβρίου 2010

Για τις αλλαγές στην Ανώτατη Εκπαίδευση Ι

ΟΙ ΕΞΑΓΓΕΛΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ή...Ο ΧΡΗΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ


Οι προτάσεις που εξήγγειλε η κυβέρνηση για την εξυγίανση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης οδηγούν σε ριζικές αλλαγές στο καθεστώς λειτουργίας των πανεπιστημίων.

Αρχικά, προβλέπεται η δημιουργία νέων οργάνων και συγκεκριμένα συμβουλίων διοίκησης επιφορτιζόμενων με οικονομικά και διοικητικά καθήκοντα που θα απαρτίζονται από προσωπικότητες εκτός του πανεπιστημίου. Οι πρυτάνεις και τα υπόλοιπα συλλογικά όργανα αποκλείονται των διοικητικών αρμοδιοτήτων ευθυνόμενα πλέον για ακαδημαϊκά ζητήματα.
Όσον αφορά την χρηματοδότηση, αυτή θα συνδεθεί με την αξιολόγηση και την αποδοτικότητα των πανεπιστημίων και θα επιδιωχθεί η εξεύρευση πόρων μέσω επενδύσεων από τον ιδιωτικό τομέα. Προς τον σκοπό αυτό θα δημιουργηθεί μια ανεξάρτητη αρχή χρηματοδότησης.
Παράλληλα, καθορίζεται νέο σύστημα φοιτητικών υποτροφιών και δανείων με συνεργασίες με τράπεζες.
Επίσης,προβλέπεται η οικονομική αυτοτέλεια των πανεπιστημίων με ανάληψη από μέρους τους πλήρους ευθύνης για θέματα σχετικά με την μισθοδοσία , την στέγαση και την σίτιση, που μέχρι τώρα ανήκαν δικαιοδοσία του υπουργείου.
Επιπλέον, στη διαδικασία της αξιολόγησης εισάγονται αλλοδαποί αξιολογητές οι οποίοι θα εποπτεύουν και τα ερευνητικά προγράμματα.
Ως προς την χωροταξική αναδιαμόρφωση θα σημειωθούν συγχωνεύσεις ιδρυμάτων με κατάργηση ήδη υπαρχόντων ενώ περιφερειακά Συμβούλια, όπου θα μετέχουν πανεπιστημιακοί, θα ελεγχουν πανεπιστήμια, ΤΕΙ και ερευνητικά κέντρα.
Τέλος, μεταβάλλεται ο τρόπος διδασκαλίας με καταγραφή παρουσιών και απουσιών, θεσπίζεται η εφαρμογή προαπαιτούμενων (για παράδειγμα η επιτυχία σε ένα προκαθορισμένο αριθμό μαθημάτων) για την συνέχιση των σπουδών και τίθεται ως σκοπός η εντατικοποίηση συμμετοχής στα ευρωπαϊκά προγράμματα με ίδρυση παραρτημάτων στο εξωτερικό (franchising).



ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ


Τα μέτρα αυτά αποσκοπούν ουσιαστικά στην εισαγωγή ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων στην ανώτατη εκπαίδευση. Σύμφωνα με την οικονομικά φιλελεύθερη πολιτική που ακολουθούν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Ένωση, που επιβάλλει και τη μείωση των κρατικών δαπανών, το πανεπιστήμιο θα πρέπει να γίνει «αυτόνομο».
Μια «αυτονομία» ωστόσο που παρότι ηχεί ωραία σημαίνει την αποποίηση της ευθύνης του κράτους για την ανώτατη εκπαίδευση: Από τη μία, το πανεπιστήμιο είναι πλέον υπεύθυνο το ίδιο για την μισθοδοσία προσωπικού και μελών ΔΕΠ, γεγονός που σηματοδοτεί την αλλαγή του εργασιακού καθεστώτος και την εισαγωγή ευέλικτων εργασιακών σχέσεων στο πανεπιστήμιο, αντί της εξασφάλισης του καθεστώτος του δημοσίου λειτουργού και των συνταγματικών κατοχυρώσεών του. Περνάει επίσης στα χέρια του η φοιτητική μέριμνα, σίτιση και στέγαση – τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής που ξεκίνησε από πέρσι για την Λέσχη είναι ήδη ορατά… Από την άλλη, θα πρέπει μόνο του να αναζητήσει τα απαραίτητα έσοδα για την εξασφάλιση της λειτουργίας του, καθώς η κρατική επιχορήγηση αφενός μειώνεται κατά πολύ και αφετέρου θα δίνεται υπό όρους, καθώς συνδέεται με την αξιολόγηση.
Το πανεπιστήμιο θα πρέπει να στραφεί λοιπόν στην «αναζήτηση ίδιων πόρων». Αυτό σημαίνει είτε επιβολή διδάκτρων, εξού και η πρόβλεψη για «φοιτητοδάνεια» από μεγάλες τράπεζες – εδώ είναι χρήσιμα τα διδάγματα από το εξωτερικό, π.χ. στις ΗΠΑ, όπου κανείς για να σπουδάσει σε μεγάλο πανεπιστήμιο βρίσκεται να χρωστάει για δεκαετίες μετά το πέρας των σπουδών του - είτε εξεύρεση χρηματοδοτών από τον κόσμο της αγοράς. Ενδεικτικές του πνεύματος των αλλαγών είναι οι εξαγγελίες για ίδρυση πανεπιστημιακών εδρών με χορηγίες και η χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων από ιδιώτες. Χωρίς να μπορεί βέβαια κανείς να επιδοθεί σε προφητείες ή να αποκλείσει εξαιρέσεις, είναι μάλλον εύλογο το συμπέρασμα και υποστηρίζεται από πολλά παραδείγματα σε παγκόσμιο επίπεδο, πως αυτό θα σημαίνει έλεγχο στον τρόπο και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης και στον τρόπο και τα αποτελέσματα της έρευνας. Δύσκολα θα μπορούσε π.χ. κανείς να φανταστεί την Φαρμακευτική Σχολή του Α.Π.Θ. να παίρνει δημόσια θέση κατά κάποιου εμβολίου προειδοποιώντας για τις παρενέργειες, όπως έκανε πέρσι για το εμβόλιο της «γρίπης των χοίρων», εάν μεγάλο μέρος των λειτουργικών εσόδων της καλυπτόταν από μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες…

Πρωτοφανές πλήγμα από τις εξαγγελθείσες ρυθμίσεις δέχεται η συνδιοίκηση των πανεπιστημίων και το συνταγματικά κατοχυρωμένο αυτοδιοίκητο, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί ιστορικά στην χώρα μας. Η διοίκηση των ΑΕΙ ανατίθεται πλέον στο «Συμβούλιο Διοίκησης», όπου προβλέπεται η συμμετοχή φορέων της αγοράς, στο πρότυπο του αμερικάνικου μοντέλου Board of Trustees, όπου συμμετέχουν φορείς του επιχειρηματικού κόσμου, οι κυριότεροι χορηγοί κτλ. Το καθεστώς ανάδειξής τους, είτε με διαγωνισμό είτε με διορισμό, δεν προβλέπει πάντως τη συμμετοχή της ακαδημαϊκής κοινότητας. Σε αυτή παραμένει μόνο η ανάδειξη Πρυτανικών κλπ αρχών, που θα έχουν μόνο «ακαδημαϊκά καθήκοντα», με ότι κι αν σημαίνει αυτό, αφού ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης και η κατανομή της χρηματοδότησης θα αποφασίζεται από το Συμβούλιο Διοίκησης...

Κατά βάση λοιπόν τη διοίκηση του πανεπιστημίου αναλαμβάνουν οι τεχνοκράτες managers, που θα έχουν ως πρώτο μέλημά τους την εξασφάλιση πόρων με την προσέλκυση επενδύσεων. Αφαιρείται αντίθετα από την ακαδημαϊκή κοινότητα, που μπορεί καλύτερα να γνωρίζει τα προβλήματα και τις ανάγκες του πανεπιστημίου, το δικαίωμα να αποφασίζει για αυτά. Ακόμα και τα πιο ενεργά κομμάτια της ακαδημαϊκής κοινότητας δεν θα έχουν πια κανένα λόγο στη διοίκηση του πανεπιστημίου, αφού η συνδιοίκηση καταργείται.
Ο φοιτητικός συνδικαλισμός καταγγέλλεται ως χώρος μιαρός, από τον οποίο πηγάζουν μόνο πελατειακές σχέσεις και συμφωνίες κάτω από το τραπέζι, πράγμα που αποτελεί βασικό επιχείρημα για το άνοιγμα στον «πεντακάθαρο» χώρο της αγοράς. Κανείς δεν αρνείται ότι υπάρχουν τέτοια προβλήματα στο υπάρχον σύστημα, πολύ περισσότερο εμείς που τα βιώνουμε στην καθημερινότητά μας. Το ειρωνικό βέβαια εδώ είναι πως η διαφθορά αυτή καταγγέλλεται από τους ίδιους ανθρώπους που συντηρούν τις πελατειακές σχέσεις και τους μικροπολιτικούς συμβιβασμούς τόσο στην κεντρική πολιτική σκηνή όσο και μέσα στα πανεπιστήμια, με την δημιουργία σχέσεων εξάρτησης μεταξύ καθηγητών και φοιτητών συγκεκριμένης κομματικής τοποθέτησης, και κυρίως με τις «πολιτικές» τους νεολαίες να εθίζουν τους φοιτητές στην εικόνα των παρατάξεων – διοργανωτών πάρτι και γραφείων συνοικεσίων, στην ανταλλαγή σημειώσεων και εξυπηρετήσεων με την ψήφο τους και στην αποπολιτικοποίηση του δημοσίου διάλογου, υποβαθμίζοντάς τον σε μια σύγκρουση για την «πρωτιά» στις εκλογές…

Οι μομφές αυτές ωστόσο μας φέρνουν στο προκείμενο: δεν μπορεί κανείς να απαντήσει στα επιχειρήματα των θιασωτών των εξαγγελλόμενων ρυθμίσεων υπερασπιζόμενος απλά ένα καθεστώς που συνδέεται με βαθιές στρεβλώσεις και προβλήματα. Είναι απαραίτητο ταυτόχρονα να αρθρώσουμε λόγο δημιουργικό, για την παιδεία που χρειαζόμαστε, για την συμμετοχή στα κοινά ως ανάγκη και καθήκον καθενός μας, για ένα πανεπιστήμιο ως δημόσιο χώρο, που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες τις κοινωνίας και θα προετοιμάζει επιστήμονες και ακαδημαϊκούς πολίτες ταυτόχρονα, καλλιεργώντας τους ολόπλευρα.

Και η ακαδημαϊκή κοινότητα τι κάνει;
Από τη μια πλευρά, οι ακαδημαϊκοί μας «δάσκαλοι», που εμμέσως πλην σαφώς παραγκωνίζονται ως διεφθαρμένοι ή ανίκανοι, αντιπαραθέτουν απέναντι στην προσβολή αυτή τη σιωπή τους, υπεκφυγές ή δέχονται πρόθυμα τη συμμετοχή τους σε έναν «ανοικτό» διάλογο, που τον αποκαλούν μάλιστα «αναγκαίο εδώ και χρόνια»...

Όσο για εμάς τους φοιτητές, δεν φαίνεται να έχουμε καταλάβει τις συνέπειες των μέτρων αυτών στο δικαίωμά μας για δημόσια δωρεάν παιδεία - μέτρα που έχουν προκαλέσει αντιδράσεις σε χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία, όπου λίγα χρόνια πριν κινηματικές διαδικασίες μέσα στα πανεπιστήμια φάνταζαν σαν ανέκδοτο.

Οι εξελίξεις όμως τρέχουν σε βάρος μας. Η κατεύθυνση είναι σαφής: τα πανεπιστήμια πρέπει να μετατραπούν σε επιχειρήσεις και να μπουν στο παιχνίδι του ανταγωνισμού. Η υπεράσπιση του δημόσιου και δωρεάν χαρακτήρα της παιδείας, καθώς και η άρθρωση δημιουργικού λόγου για ένα δημόσιο και κοινωνικό πανεπιστήμιο, είναι στα χέρια μας, και είναι ιστορική μας ευθύνη…

Δεν υπάρχουν σχόλια: